Zabezpieczenie płatności, czyli przezorny zawsze zabezpieczony

Przedsiębiorcy podejmują olbrzymi trud i ponoszą często duże koszty w celu opracowania i zaoferowania potencjalnym odbiorcom jak najlepszego produktu lub usługi. W czasach ostrej walki konkurencyjnej pozyskanie Klienta jest niezwykle trudne i samo podpisanie umowy z nim może być uważane za sukces. Niestety, jest to tylko część sukcesu, bardzo istotna, ale nie gwarantująca tego, że za dostarczony towar lub usługę wpłynie na nasze konto należne wynagrodzenie. A może warto rozważyć zabezpieczenie płatności? Jak wiemy, zatory płatnicze są zmorą współczesnych czasów, a przypadki, w których towar lub usługa zostały dostarczone a chętnego do zapłaty brak, są niestety bardzo częste.

W celu ograniczenia tego ryzyka proponujemy naszym Klientom i Czytelnikom garść informacji o tym, jakie formy zabezpieczenia możemy w praktyce zastosować.

Zabezpieczenie płatności – od tego należałoby zacząć

Zanim dostarczymy naszemu wymarzonemu Klientowi towar lub usługę, spróbujmy czegoś się o nim dowiedzieć. Sprawdźmy zatem jego podstawowe dane, które w przypadku spółek handlowych znajdziemy w odpisie z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, a w przypadku jednoosobowych działalności gospodarczych w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Znajdują się tam podstawowe informacje o naszym Kliencie, które być może pozwolą nam się zorientować, czy jest on aby tym wymarzonym.

W sytuacji, w której dostarczamy coś o znacznej wartości, a Klienta zbyt dobrze nie znamy, warto rozważyć skorzystanie z tzw. „wywiadowni gospodarczych”, które za opłatą pozwolą nam ustalić, jaki jest standing finansowy i możliwości płatnicze kontrahenta.

Umowa ważna rzecz

Skoro upewniliśmy się, że Klient jest rzeczywiście wart naszych starań, zawrzyjmy umowę. Jeśli żadna specjalna forma prawna nie jest wymagana np. akt notarialny, zróbmy to na piśmie. Pozwoli to uniknąć wątpliwości co do wzajemnych praw i obowiązków, no i będziemy mogli zawrzeć w niej postanowienia dotyczące zabezpieczeń.

Przykładowe formy zabezpieczeń

Jest wiele sposobów na to, aby zabezpieczyć naszą płatność. Na potrzeby niniejszego tekstu możemy podzielić podstawowe formy zabezpieczeń na osobiste i rzeczowe oraz dokonywane bezpośrednio przez naszego kontrahenta jak i osoby trzecie.

Zabezpieczenia osobiste:

• weksel,
• dobrowolne poddanie się egzekucji wynikające z aktu notarialnego,
• cesja wierzytelności,
• gwarancje,
• poręczenie.

Zabezpieczenia rzeczowe:

• hipoteka,
• zastaw, w tym zastaw rejestrowy,
• przewłaszczenie na zabezpieczenie,
• zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej.

Nasz kontrahent bezpośrednio może udzielić zabezpieczenia poprzez wystawienie weksla, dobrowolne poddanie się egzekucji, cesję wierzytelności oraz wyżej wymienione zabezpieczenia rzeczowe.

Wśród zabezpieczeń dokonywanych przez podmioty zewnętrzne wyróżnić można gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe oraz poręczenia.

Nie każde zabezpieczenie uchroni nas przed niewypłacalnością kontrahenta

Każda forma zabezpieczenia jest lepsza od jego braku. Musimy jednak pamiętać, że nie każda forma zabezpieczenia będzie skuteczna w przypadku niewypłacalności kontrahenta. Wystawienie przez niego weksla własnego czy też dobrowolne poddanie się egzekucji z aktu notarialnego ma ten walor, że znacznie ułatwia dochodzenie należności, nie gwarantuje jednak zapłaty.

Weksel

Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje weksla. Weksel własny to papier wartościowy zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie, że wystawca zapłaci określoną sumę pieniężną we wskazanym miejscu i czasie odbiorcy weksla, czyli remitentowi. Weksel trasowany to z kolei papier wartościowy, w którym wystawca kieruje do osoby trzeciej tzw. trasata polecenie wypłaty na rzecz remitenta.

Procedura dochodzenia roszczenia z weksla jest dużo łatwiejsza i szybsza niż zwykła procedura cywilna. To walor weksla, ale w sytuacji, w której nasz kontrahent będący wystawcą weksla albo „jego trasat” okażą się niewypłacalni to ten papier wartościowy może okazać się … bezwartościowy.

Dobrowolne poddanie się egzekucji

Jeszcze łatwiejsze jest dochodzenie należności przy dobrowolnym poddaniu się egzekucji. To pojęcie brzmi groźnie, ale nie skutkuje niczym złym dla kontrahenta. W tym przypadku nasz kontrahent w formie aktu notarialnego zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniężnej i wskazuje jednocześnie termin, do którego możemy wystąpić o tak zwaną klauzulę wykonalności. Co prawda o jej nadanie zwracamy się do sądu, ale z pominięciem całej długotrwałej procedury dochodzenia roszczenia. Poczekamy zatem, ale znacznie krócej niż w przypadku zwykłego procesu. Niebagatelne znaczenie mogą mieć także niskie koszty dochodzenia takiego roszczenia. Zamiast opłaty od pozwu zapłacimy wyłącznie stałą kwotę 50 zł.

Niewątpliwie przyspieszenie dochodzenia roszczenia to istotna korzyść, ale i tak w przypadku, w którym nasz kontrahent okaże się niewypłacalnym nie zabezpieczy nam oczekiwanej płatności.

Cesja wierzytelności

Dość popularną formą zabezpieczenia jest cesja wierzytelności. Polega ona na tym, że nasz kontrahent posiadający jakąś określoną wierzytelność o zapłatę w stosunku do innego podmiotu „przelewa” ją na nas w celu zabezpieczenia swojej płatności. Mamy zatem prawo zamiast naszego Klienta „ścigać go” o zapłatę wynikającą z umowy pomiędzy nim a naszym kontrahentem. W tym przypadku bierzemy na siebie odpowiedzialność za to, że podmiot ten jest wypłacalny i że nie ma przeciwko naszemu Klientowi swoistych asów w rękawie, które zwolnią go z obowiązku zapłaty.

Znacznie pewniej poczujemy się „mając w ręku” solidną gwarancję lub zabezpieczenie rzeczowe w postaci wartościowej ruchomości albo wpisu hipoteki na cennej nieruchomości.

Co zatem wybrać

Dobór odpowiedniego zabezpieczenia będzie zależał od określonej sytuacji. Z pewnością przy transakcjach o mniejszej wartości łatwiej będzie uzyskać omówione wcześniej tańsze i prostsze zabezpieczenie w postaci weksla, czy dobrowolnego poddania się egzekucji albo poręczenia, o którym słów kilka nieco dalej.

Przy zabezpieczeniu poważniejszych kwot warto skorzystać, z solidnego zabezpieczenia rzeczowego albo zabezpieczenia osobistego dokonanego przez wiarygodne, akceptowane przez nas podmioty zewnętrzne, np. banki lub ubezpieczycieli.

Gwarancje

Sugerowaną przeze mnie formą zabezpieczenia jest bankowa lub ubezpieczeniowa gwarancja płatności. To szybka forma uzyskania wierzytelności, gdy nasz kontrahent nie chce zapłacić. Warto pamiętać, aby taka gwarancja była wystawiona przez znany i wiarygodny dla nas bank lub ubezpieczyciela i charakteryzowała się trzema przymiotnikami tj. była bezwarunkowa, nieodwołalna i płatna na pierwsze żądanie. Kontrahenci, którzy godzą się na ustanowienie zabezpieczenia w postaci gwarancji bankowych lub ubezpieczeniowych często oferują gwarancje warunkowe. Warto dokładnie przeanalizować te warunki, aby upewnić się, że w ogóle są dla nas do zaakceptowania.

Oczywiście gwarancja bankowa i ubezpieczeniowa wiąże się z kosztami jej wystawienia. Nie każdy kontrahent zechce dobrowolnie ponosić te koszty.

Wejście do gry poręczyciela

Bywa, że bardzo chcemy dostarczyć nasz towar lub usługę kontrahentowi mimo tego, że ten nie ma jakiegoś pokaźnego majątku, na którym można się zabezpieczyć (o czym poniżej) a na gwarancje nie udało się go namówić. Spróbujmy zatem zaproponować, aby pomógł wszystkim poręczyciel. To osoba, która na mocy umowy zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oczywiście, krąg osób mogących być poręczycielem jest bardzo szeroki. Może to być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna np. spółka akcyjna (oczywiście prawidłowo reprezentowana).

Także zabezpieczenie w postaci weksla może być dodatkowo wzmocnione poręczeniem wekslowym tzw. awalem. Tu poręczyciel bierze na siebie odpowiedzialność dłużnika, która wynika z weksla.

Poręczenie wydaje się być ciekawą i tanią formą zabezpieczenia naszej płatności. Należy wszakże pamiętać o tym, aby poręczyciel był wiarygodny a umowa poręczenia dobrze zabezpieczała nasze interesy.

Hipoteka

Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości. Do jej powstania potrzebny jest wpis do księgi wieczystej. Wpis hipoteki daje prawo do dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stanie się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Innymi słowy, mając zabezpieczenie hipoteczne możemy nie obawiać się o aktualny standing finansowy kontrahenta, bo zabezpieczenie wiąże się bezpośrednio z nieruchomością.

Pamiętajmy jednak, aby upewnić się, że wartość nieruchomości wystarczy do zaspokojenia naszej wierzytelności. Ponadto, czy w księdze wieczystej przed „naszą hipoteką” nie są wpisane inne. Wówczas to one, z racji pierwszeństwa będą zaspokajane przed naszym roszczeniem, co może doprowadzić do tego, że dla nas już nie wystarczy środków.

Zastaw

Zastaw jest niejako odpowiednikiem hipoteki ustanawianym na rzeczach ruchomych. Tu podobnie jak w przypadku hipoteki posiadanie prawa zastawu daje możliwość zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem rzeczy a wierzycielem oraz co do zasady wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Konieczność wydania rzeczy nie wystąpi w przypadku ustanowienia zastawu rejestrowego i wpisania przedmiotu zabezpieczenia do rejestru zastawów. W tym przypadku przedmiot zastawu pozostanie nadal w rękach właściciela a o ustanowionym zabezpieczeniu świadczyć będzie dokonany wpis.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest w swoim charakterze podobne do zastawu. Przy zastosowaniu tej konstrukcji inaczej niż przy zastawie korzystający z zabezpieczenia staje się właścicielem rzeczy, choć ta nadal pozostaje we władaniu dłużnika. W sytuacji, w której kontrahent nie spłaci długu, wierzyciel uzyskuje możliwość zaspokojenia się z tej rzeczy. Rzecz w sensie prawnym powróci do poprzedniego właściciela, gdy ten ureguluje swoje zobowiązanie. Szczegóły tej formy zabezpieczenia reguluje prosta w swym charakterze umowa.

Zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej

Swoistą formę zabezpieczenia płatności stanowi zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej. Z tej formy zabezpieczenia mogą korzystać Ci przedsiębiorcy, którzy prowadzą sprzedaż rzeczy ruchomych. Polega ono na tym, że choć dostarczamy nasz towar do kontrahenta to do czasu całkowitej zapłaty ceny pozostaje on naszą własnością. Jeśli towar został kupującemu wydany może on władać rzeczą, jednakże ze świadomością tego, że do momentu zapłaty nie należy ona do niego.

Zastrzeżenie prawa własności rzeczy stosuje się w przypadku odroczonych płatności. Można także je zastrzec w sytuacji, w której cena ma być zapłacona w ratach. W przypadku braku terminowej płatności, sprzedawca może dochodzić swoich wierzytelności na zasadach ogólnych lub skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy i domagania się zwrotu rzeczy będącej jego własnością

Nie zawsze zabezpieczenie musi wynikać z umowy

Jak zaznaczyłem wcześniej, o nasze zabezpieczenie powinniśmy zadbać w umowie. Są od tego pewne wyjątki. Jednym z nich jest gwarancja zapłaty za roboty budowlane.

Duże zatory płatnicze w budownictwie spowodowały ingerencję ustawodawcy, który w art. 649¹ i następne kodeksu cywilnego wprowadził prawo wykonawcy żądania od inwestora udzielenia gwarancji zapłaty, zabezpieczającej terminową płatność za wykonanie robót budowlanych. Ta gwarancja zapłaty ma formę gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, a także poręczenia banku lub tzw. akredytywy bankowej.

Żądanie można zgłosić w każdym czasie, także wówczas, gdy nie uwzględniliśmy taj możliwości w umowie. Nieuzyskanie gwarancji upoważnia wykonawcę do odstąpienia od umowy. Ze względu na charakter procesu budowlanego warto rozważyć zgłoszenie żądania na początku wykonywania umowy o roboty budowlane. Minusem tego zabezpieczenia jest to, że koszty gwarancji wykonawca i inwestor ponoszą w częściach równych.

Zabezpieczenie płatności – podsumowanie

W niniejszym artykule znalazły się ogólne informacje o podstawowych formach zabezpieczenia płatności. Mają one na celu zachęcenie naszych Klientów do korzystania z dostępnych form zabezpieczeń, a tym samym ochronę swojego biznesu.

Kancelaria Finansowa LEX chętnie udzieli dalszych, bardziej wyczerpujących wyjaśnień na temat konkretnych zabezpieczeń i pomoże odpowiednio sformułować postanowienia mające na celu wprowadzenie właściwej biznesowej ochrony.

Autor: Wojciech Michalski, Radca Prawny